We Wschodniej Jerozolimie znajduje się jeden z największych obszarów sakralnych na świecie. Jest nim Wzgórze Świątynne. W starożytności na jego terenie znajdowała się Świątynia Jerozolimska, najświętsze miejsce Judaizmu. Obecnie na wzgórzu są święte dla muzułmanów: Kopuła na Skale i meczet Al-Aksa.

 W Kętrzynie jest „Wzgórze kościelne”, które przynajmniej od XIII stulecia stanowi obszar sakralny ważny dla dawnych i obecnych mieszkańców tego miasta i okolic. Nie wiadomo dokładnie jakie znaczenie miało to miejsce dla plemienia Bartów, zamieszkujących teren dzisiejszego powiatu kętrzyńskiego.

Teren ten jeszcze przed kolonizacją krzyżacką był dość gęsto zaludniony. Świadczy o tym duża liczba grodzisk (36 zidentyfikowanych), pruskich nazw dzisiejszych miejscowości, które w pewnym okresie historii otrzymały brzmienie niemieckie (Bannaskeim – Banaszki, Kaltwangen – Kałwągi, Eichmedien – Nakomiady).

Wiadomym jest, że religia Prusów a więc i Bartów opierała się na kulcie przyrody. Wierzono, że wszystkie elementy przyrody mają w sobie pierwiastek boski. Szczególną czcią darzono ciała niebieskie, zjawiska atmosferyczne oraz niektóre drzewa i zwierzęta. Niezwykle ważnym aspektem wierzeń tych plemion był również kult przodków. Obrzędy pogrzebowe były bardzo rozbudowane, odprawiano je z dużą starannością i dbano, aby nie pominąć żadnego szczegółu. Związane to było z przeświadczeniem, iż dusze zmarłych uczestniczą w dalszym życiu swoich bliskich jako bóstwa domowe. Do sprawowania swych obrzędów nie budowano świątyń. W ich rozumieniu cała natura była świątynią. Istniały jednak święte miejsca, gdzie przebywali kapłani, kapłanki i odbywały się rytuały. Były to zazwyczaj miejsca wyróżniające się w otoczeniu np. zagajniki, porastające wzniesienia (święte gaje), pola położone w zakolach rzek, siedliska drzew o nietypowych kształtach, dziwacznie pokręconych gałęziach czy też zrośniętych pniach.

Wzgórze kościelne w Kętrzynie, które niewątpliwie wyróżnia się swym ukształtowaniem w rzeźbie terenu było takim świętym miejscem dla okolicznej ludności. Krzyżaccy zakonnicy nie unikali lokowania chrześcijańskich świątyń w miejscach dawnych sanktuariów pogańskich. Był to jeden z wielu zabiegów, które miały zwabiać nawróconych pogan do kościołów. Być może był to jeden z argumentów, którymi kierowali się zakonnicy rozpoczynając budowę świątyni chrześcijańskiej w tym miejscu, w połowie XIV wieku.

Pierwsza bryła kościoła z końca XIVwieku miała charakter sakralno-obronny. Było to więc miejsce, gdzie ludzie w czasach spokojnych doświadczali kontaktu z Bogiem, poznawali tajniki nowej wiary, rozwijali się duchowo. W czasie zagrożenia znajdowali schronienie i bezpieczeństwo. Poprzez wypełnianie tych funkcji i zaspokajanie podstawowych oraz wyższych potrzeb, miejsce to stawało się ważne dla mieszkańców rozwijającej się wokół tego wzgórza osady i okolicznych przysiółków.
Przez wiele lat miejsce to było symbolem umierania pogańskich wierzeń, procesu asymilacji (kult ducha lipy zastąpiono kultem maryjnym – przypowieść o skazańcu z kościoła św. Jerzego i drzewie lipowym), procesu rodzenia się nowej chrześcijańskiej wiary.

W pierwszej połowie XVI wieku miejsce to staje się na powrót wizualnym symbolem zmieniającej się rzeczywistości. Po sekularyzacji państwa zakonnego i powstaniu Prus Książęcych, reformacja wprowadziła do nabożeństw w miejsce łaciny, język ojczysty. Kościół oraz piśmiennictwo religijne staje się rzeczywistym świadectwem o stosunkach narodowościowych w Kętrzynie. W 1545 roku został ustanowiony diakonat polski i niemiecki. Wzgórze kościelne staje się miejscem ciekawego zjawiska. Powstają dwa kościoły jednego wyznania. W dawnej kaplicy cmentarnej, zbudowanej w XV wieku powstaje tzw. kościół polski, do którego uczęszczają ewangelicy posługujący się językiem polskim. Do dużego kościoła pw. Św. Jerzego uczęszczają ewangelicy posługujący się językiem niemieckim. Jest to czas kiedy wzgórze poprzez obiekty na nim istniejące wypełnia funkcję sacrum ale też niezwykle istotną funkcję edukacyjną. To w tym miejscu, na tym wzgórzu była przygotowywana młodzież do słynnej królewieckiej „Albertyny” (Uniwersytetu im. Księcia Albrechta w Królewcu).

W połowie XXw. po raz kolejny dzieje historii zmieniają oblicze Wzgórza. Po ponad 420 latach służby dla protestantów kościół św. Jerzego w dniu 31 maja 1946r. zostaje przekazany katolikom. Kościół św. Jana, potocznie nazywany „kościołem polskim”, nie bez powodu gdyż nawet w okresie intensywnej germanizacji nie zamilkła w nim mowa polska, pozostaje w rękach ewangelików. W XX wieku przez okres 10 lat kościół ten jest siedzibą Biskupa Diecezji Mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce.

Kościół św. Jerzego w szybkim tempie zmienia swoje duchowe i materialne oblicze. Od 1 czerwca 1954r. została utworzona Rzymsko-Katolicka Parafia p.w. św. Jerzego. W latach późniejszych świątynia zostaje podniesiona do godności Kolegiaty, a następnie uzyskuje tytuł honorowy Bazyliki Mniejszej.

Wzgórze kościelne w Kętrzynie oficjalnie tak zostało nazwane za sprawą niemieckiego historyka Waltera Luckenbacha na początku XX wieku.

Źródło:

Z. Licharewa, Kętrzyn. Z dziejów miasta i powiatu. Olsztyn, 1962.